Szczycieńskie losy Mazurów - Erwin Syska cz. 4

Wróg u bram

Mieszkańcy Prus Wschodnich na ogół zdawali sobie sprawę ze zbrodni SS i Wehrmachtu popełnianych na terenie Związku Radzieckiego. Najczęściej dowiadywali się o tym od przyjeżdżających na urlopy ojców, synów i braci. Pod koniec 1944 roku mieli pełną świadomość i obawy przed zbliżającą się Armią Czerwoną, która weźmie odwet za działania Niemców na terenie ich ojczyzny.

Prusy Wschodnie był pierwszym niemieckim obszarem, zajętym przez Armię Czerwoną w jej marszu na Berlin.

Ofiarami represji ze strony krasnoarmiejców była przede wszystkim ludność cywilna. Sowieci nie rozróżniali Mazurów i Warmiaków. Dla nich wszyscy byli Niemcami.

W swych odezwach do żołnierzy radzieckich, pisarz i korespondent wojenny Ilja Erenburg nawoływał: - Nie licz dni, nie licz kilometrów, licz jedynie trupy Niemców, których zabiłeś. Zabijaj Niemców - o to modli się twoja matka. Zabijaj Niemców - do tego wzywa cię Rosja. Nie wahaj się. Nie przepuszczaj okazji. Zabijaj.

Morderstwa, gwałty, pobicia, podpalenia, szaber były na porządku dziennym z cichym przyzwoleniem ze strony radzieckiej komendantury wojskowej.

Ucieczka z Prus

- W momencie ewakuacji ludności z Prus Wschodnich, my znajdowaliśmy się w dość bezpiecznym regionie Niemiec, nieopodal Magdeburga, natomiast rodzice przebywali nadal w Wałach. Chociaż ojciec wręcz w perfekcyjny sposób przygotował się do ucieczki, to nie udało mu się jej zrealizować w taki sposób, w jaki zaplanował.

Takim wozem uciekali rodzice Erwina Syski z Prus Wschodnich

Jak opowiada pan Erwin, w trakcie ucieczki na odcinku pomiędzy Elblągiem a Gdańskiem kolumna uciekinierów, w której znajdowali się również i jego rodzice została oskrzydlona przez nacierających na siebie żołnierzy radzieckich i niemieckich. Ojciec Erwina widząc zagrożenie, postanowił zjechać na bok i znaleźć schronienie w jakimkolwiek gospodarstwie. Nie więcej niż kilometr od drogi znalazł opuszczone gospodarstwo, w którym mógł napoić i nakarmić strudzone podróżą zwierzęta. Nie przewidział jednak, że nieopodal gospodarstwa będą się toczyć zaciekłe walki. – Mój ojciec opowiadał, że w ciągu zaledwie jednego dnia to miejsce przechodziło trzykrotnie z rąk niemieckich w radzieckie i na odwrót.

Niebezpieczny mundur

Po dwóch dniach czerwonoarmistom udało się w tej części Żuław pokonać Niemców. Do gospodarstwa, w którym przebywali rodzice Erwina wpadli krasnoarmiejcy. – Ze wspomnień ojca dowiedziałem się, że pierwsze co zrobili, to skrzętnie przeszukali cały dom w poszukiwaniu czegokolwiek, co nadawałoby się do zjedzenia. Moich rodziców wraz z towarzyszącymi im Sonią i Mikołajem, zamknęli w jednym z pomieszczeń gospodarskich. Po splądrowaniu domu, wzięli się za pakunki i tobołki, które przewozili moi rodzice na wozie.

- Przez brak zdrowego rozsądku mojej ciotki, która mieszkała w Wałach, rodzice mogli stracić życie. Jak opowiada pan Erwin, sowieci wyciągali kolejno wszystkie walizy i tobołki z wozu, po czym wysypywali ich zawartość na ziemię. W pewnym momencie z jednego z worków wypadł czarny mundur wojskowy. Radzieccy żołnierze zdębieli, ponieważ na patkach munduru widniały czaszki, które kojarzyły im się jednoznacznie tylko z SS i Gestapo.

- Ruszyli w kierunku pomieszczenia, w którym byli zamknięci moi rodzice. Uderzeniami kolb karabinów i licznymi kopniakami, wszyscy przetrzymywani zostali wypędzeni na środek podwórza. Najstarszy szarżą wśród czerwonoarmistów wykrzyknął, że daje dwie minuty czasu na to, aby ujawnił się właściciel munduru, a jeśli tego nie zrobi, to wszyscy zostaną rozstrzelani. Matka Erwina zaczęła krzyczeć i prosić po niemiecku sowietów o litość, co tylko rozsierdziło ich jeszcze bardziej.

Pomoc Soni

Całą sytuację zdołała uratować Sonia, która bardzo biegle znała język rosyjski. – Powiedziała, że wraz z Mikołajem są robotnikami przymusowymi i pracowali u moich rodziców, a mój ojciec ze względu na stałe kalectwo był niezdolny do służby w armii. O dziwo, ale czerwonoarmiści dali wiarę słowom Sonii.

Jak opowiadał pan Erwin, mundur do jednego z worków włożyła jego ciotka, która miała syna służącego w niemieckiej armii jako czołgista. – Podczas jednego z pobytów w domu zostawił zapasowy mundur i prawdopodobnie zapomniał go z powrotem zabrać. A moja ciotka z racji tego, że był zrobiony z bardzo ciepłego materiału, włożyła go do jednego z worków mając na uwadze fakt, że początek 1945 roku do najcieplejszych nie należał.

Dalsza ucieczka

Nazajutrz rodzice wraz z Sonią i Mikołajem wyruszyli w dalszą drogę. Po poprzedniej kolumnie nie pozostał nawet ślad. Popołudniem dołączyli do kilku wozów zmierzających w kierunku Gdańska. – Podczas jednego z postojów rozpoczął się ostrzał taboru, w którym znajdowali się moi rodzice. Dobrze, że zwierzęta były wyprzęgnięte, ale w pewnym momencie mój ojciec zauważył, że plandeka, która chroniła wóz, wskutek ostrzału i wybuchów granatów, zaczęła się palić.

Matka Erwina nie czekając długo, wraz z Sonią podbiegły do wozu ratować dobytek. W pewnym momencie wybuchł granat nieopodal dyszla. – Eksplozja była na tyle silna, że rozerwała dyszel na drzazgi, a te ciężko raniły moją matkę oraz w mniejszym stopniu Sonię, która w tym czasie stała za nią.

Rany matki Erwina były na tyle poważne, że uniemożliwiły jej swobodne poruszanie. Następnego dnia dotarli w okolice Gdyni, gdzie zostali zatrzymani przez radziecki patrol. Rosjanie widząc zranione kobiety i niepełnosprawnego ojca Erwina, postanowili dołączyć ich do rannych żołnierzy w utworzonym polowym lazarecie.

Wyjazd do Niemiec

Po częściowym zaleczeniu ran matki, rodzicom Erwina udało się dostać do transportu kolejowego jadącego w kierunku Niemiec. Dzięki temu wiosną 1945 roku znaleźli się w środkowej części Niemiec, a dokładnie w Dolnej Saksonii.

– Przez ten cały czas, przebywając w okolicach Magdeburga nie wiedzieliśmy, co dzieje się z naszymi rodzicami. Region, w którym się znajdowaliśmy, znalazł się w radzieckiej strefie okupacyjnej. Nie mieliśmy jakiegokolwiek kontaktu. – Ale nie trwało to długo. Po jakimś czasie rodzice nas odnaleźli i wspólnie zamieszkaliśmy w domu wujka.

Erwin Syska podczas spotkania niemieckich strażaków ochotników.

Rany odniesione przez matkę nie pozwalały jej na podjęcie jakiejkolwiek pracy. To samo było i z ojcem Erwina. Po jakimś czasie jego starszy brat otrzymał niewielkie gospodarstwo, które pozwalało im przetrwać. Również i tu dotarła kolektywizacja wsi, która była prowadzona przez ówczesne niemieckie, już komunistyczne władze. – Mój brat postanowił uciec do części zachodniej Niemiec. Po kilku miesiącach dołączyli do niego również i moi rodzice. Siostra Erwina również wyjechała na początku lat pięćdziesiątych do Niemiec Zachodnich.

- Na miejscu pozostałem tylko ja. Dodatkowym problemem, utrudniającym mi wyjazd do RFN było podjęcie przeze mnie służby we wschodnioniemieckiej milicji. Każdorazowa prośba o wyjazd do zachodniej części kraju spotykała się z kategoryczną odmową moich przełożonych.

W drugiej połowie lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia Erwin Syska otrzymał telegram od brata, że matka znajduje się w bardzo złym stanie. - Telegram był potwierdzony, więc złożyłem kolejny wniosek o wyjazd w celu dowiedzenia matki i rodziny. Nie liczyłem na to, że będzie to pozytywnie rozpatrzone, ale jednak się zdziwiłem. W 1957 roku otrzymałem pozwolenie i wyjechałem do RFN, skąd już oczywiście nie powróciłem.

Erwin Syska jest już od dawna na emeryturze. Najpierw pracował jako policjant, a następnie nauczyciel. Po jakimś czasie zatęsknił ponownie za mundurem i zatrudnił się jako strażak. Mieszka nieopodal Hannoveru. Bardzo czynnie uczestniczy w życiu lokalnej społeczności oraz aktywnie udziela się niemieckiej straży ochotniczej. Jak sam przyznaje, sercem jest zawsze na Mazurach i o ile mu tylko zdrowie na to pozwala, bardzo chętnie odwiedza swoje rodzinne okolice i przede wszystkim Szczytno, do którego ma szczególny sentyment.

Opisy do zdjęć:

1. Takim wozem uciekali rodzice Erwina Syski z Prus Wschodnich

2. Erwin Syska podczas spotkania niemieckich strażaków ochotników.